Nüfusu 2.000.000 olan Kırım'da, %58 Rus, %24 Ukraynalı, %12 Kırım Tatarı ve az sayıda Beyaz Rus, Ermeni, Yahudi, Polonyalı, Moldovalı, Azeri, Özbek, Koreli, Karadeniz Almanları, Çuvaşlar, Romanlar, Rumlar, Bulgarlar ve Gürcüler yaşamaktadır. Tatarlar, 8.nci yüzyıldan itibaren bölgeye yerleşmeye başlamışlardır. 13 ve 14. yüzyıllarda Rusya´nın içlerine ilerleyen Tatar kabileleri, göçebe yaşamlarını bırakarak Kırım´a yerleşmişlerdi.

1441-1783 yılları arasında Kırım´da hüküm sürmüş Kırım Tatar Hanlığı, Altın Orda´nın yerini alan Hanlıkların en uzun süre hüküm süreniydi. 1475´te bölgeyi fetheden Gedik Ahmet Paşa ile kurulan Osmanlı idaresi, 21 Temmuz 1774'te Küçük Kaynarca Antlaşması´nın imzalanışına kadar devam etti. 1502´de ise Mengli Giray, Altın Orda Hanlığı topraklarında hakimiyet kurmaya başladı, Kazan ve Astrahan Hanlıkları da ele geçirildi. 1571'de Çerkezler, Nogaylar ve Kıpçaklar gibi halklardan oluşan büyük ordusuyla Rusları yendi ve Moskova´yı yaktı. 16. yüzyılda Tatar orduları bugünkü Belarus, Polonya ve Moldova´nın bulunduğu topraklara seferler düzenledi. 1591´de Moskova üzerine yürünerek büyük başarılar kazanıldı ve Ruslar bir kez daha vergi ödemeye mecbur kılındı. Ruslarla yapılan 1676-81 Savaşı sonunda, Osmanlı Devleti, Ruslarla görüşme yapma yetkisini Kırım Hanlığı´na verdi. II. Viyana Kuşatması´nda da Murat Giray ve Kırım Ordusu Osmanlılara yardıma gelmiştir; ama bazı kaynaklar bu kuşatmada Murat Giray´ın Viyana´yı kurtarmaya gelen Lehlerin önünü bilerek kesmediğinden kuşatmanın başarısızlığı Murat Giray´a mâl edilir.

Ruslar, 1735-1739 Osmanlı-Rus Savaşı içerisinde Bahçesaray´a kadar inip bölgeyi yağmaladılar. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı´nda; Besarabya 1770´lerde, Kırım Yarımadası da 1771´de, Ruslar tarafından işgal edildi. Savaşı sona erdiren 21 Temmuz 1774 tarihli Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım, Osmanlı himayesinden çıkartılıp bağımsız hale getirildi. Sadece dînî işler için Osmanlı halifesinin yetkisi tanındı. Bir çok konuda ilkleri yaşandığı bu anlaşmayla Osmanlı Devleti ilk defa savaş tazminatı ödedi, Ruslar ilk kez kapitülasyonlardan yararlanmaya başladı, İlk defa halkı Müslüman olan bir ülke Osmanlı Devleti'nden ayrıldı, Karadeniz Türk gölü olmaktan çıktı, Balkanlar ve Boğazlar Rus tehdidine açık hale geldi.

1783´te II. Katerina´nın emriyle Kırım işgal edildi. Osmanlı Devleti Kırım´a giren Rus Ordusu´na karşı yeni bir savaşa giriştiyse de başarılı olamadı ve 1792´de Yaş Antlaşması ile Kırım´ın Rusya´ya ilhâkını kabul etti.

1853-1856 yıllarında, Balkanlardaki Ortodoks halkları himayesi altına almak isteyen Rusya ile yapılan Kırım Savaşında, Ruslar'ın sıcak denizlere inmesini engellemek ve kutsal topraklara (Kudüs) yönelik hesapları nedeniyle Batılı ülkelerle Rusya savaşmış, Türk askerleri de Batılıların safında yer almıştı. Savaşı sona erdiren 30 Mart 1856 tarihli Paris Antlaşması, Osmanlı Devleti´ni ilk kez Avrupa devleti olarak gören ve Avrupalı Devletler Topluluğu´na kabul eden belge olma özelliği ile de tarihe geçmiştir.

İkinci Dünya Savaşında Almanlarla işbirliği yaptıkları bahanesiyle 193.000 Kırım Türk'ü Stalin tarafından Özbekistan ve Kazakistan'a sürgün edilmiş ve binlercesi yollarda can vermişti. 1991'de Sovyetlerin dağılmasından sonra eski yurtlarına dönebilen bir kısım sürgün ise kendi topraklarının buraya yerleştirilen Ruslar tarafından işgal edildiğini görmenin acısını yaşadılar. Siyasi, ekonomik ve sosyal problemlerin aşılması halinde, sürgün edilenlerin geri dönmesiyle Kırım'da Tatar Türkleri'nin nüfusu yüzde elliyi aşabilecektir. Tabi bu şartlar altında o konu artık uzak bir ihtimal.

Ukrayna'dan 2017 yılına kadar kiraladığı Sivastopol'daki Deniz üssü Rusya için önemi gözardı edilemez. Ukrayna'da Ukraynaca konuşan Katolik çoğunluk ile, Rusça konuşan Ortodoks azınlık arasında mevcut olan uyumsuzluk dikkat çekici.

Batı ve Rusya arasında süregelen vesayet savaşı, ülkeyi bölünme noktasına getirdi. Kırım Özerk Cumhuriyetinde çoğunluk olan Ruslar'ın güvenliğini öne süren Rusya'nın altı bin askerini bölgeye göndermesi, ardından Kırım Özerk Cumhuriyeti Parlamentosunun aldığı Rusya'ya katılma kararı dengeleri altüst etti. Yüzde altmışa yaklaşan Rus çoğunluk haliyle Rus işgalini destekliyor.

Kararın bağlayıcılığı bulunmuyor ancak Kırım parlamentosunun eğilimini yansıtması ve Rusya´ya bağlanma konusunda Moskova´ya yeşil ışık yakması açısından önem taşıyor. Rusya yanlısı Kırım hükümeti ise bölgenin kaderini belirleyecek referandumun 30 Mart´tan 16 Mart´a alındığını açıkladı. Kiev'de iktidara gelen yeni yönetim, Kırım'da yapılacak referandumu tanımayacaklarını daha önce açıklamıştı. Rusya Devlet Başkanı Putin'in gerçek niyetinin bağımsızlık referandumuyla Kırım'ı Rusya'ya katmak olduğunu değerlendiren görüşler bu gelişmeyle haklılık kazandı. Ukrayna'nın toprak bütünlüğünün referandum yoluyla bozulmasının faturası ağır olabilir.

AB liderlerinin, üye ülkeler arasında Rusya´ya yaptırım uygulama konusunda tam bir görüş birliği olmaması nedeniyle, "uyarı dozu yüksek, yaptırım boyutu düşük" bir dizi kararın çıkma olasılığının yüksek olduğuna dikkat çekiliyor. Biz içeri kapanmış, dinleme, yolsuzluk, rüşvet, paralel yapılarla uğraşırken bu gelişmelerin yaratacağı depremlere karşı dikkat edilmelidir.

Süheyl ÇOBANOĞLU
RUBASAM Bşk.V.
www.rubasam.org