Derviş Paşa ( 1817-1896) maiyetini ve ordusundaki askerlerin neredeyse çoğunu Balkanlarda tecrübe kazananlardan ve bilhassa da Boşnak ve Arnavutlardan oluşturdu. İdari İşler başkanı kendisi gibi Bulgaristan`ın Lofça kasabasın da doğan (Mecelle ve Tarihi Cevdet`in yazarı) A. Cevdet Paşa`dır (1822-1895). Cevdet paşa Kozanoğlu isyanını bastırmış ve İstanbul`a (1878) dönmüş ve Adliye Nezaretine getirilmiştir. Diğer komutanları; Bosna`da ki Arnavut isyanını bastıran Kurmay Bnb. Hüseyin Hüsü bey, Yzb. Ahmet efendi, Bnb. A. Muhtar efendi ve Kırım gazisi Kurt İsmail Paşa`dır.

 

15 tabur ve iki alaydan oluşan askerlerin tamamı Balkanlardan, 500 süvari ise Çerkes ve Kürt süvarilerden oluşmaktaydılar. Günümüz geneçleri bu bilgilerden, neredeyse hiç haberdar değillerdir. Çukurovanın gelişiminde gerek Osmanlı döneminde gerekse de Cumhuriyetin ilk kuruluş dönemlerinde rol alan entelektüel ve sosyal girişimcileri arasında Rumelilerin varlığı yadsınamaz derecede önemlidir.

 

Derviş paşanın Islah amaçlı yaptıklarının izleri günümüz Çukurovasında hissedilmektedir. Bölgedeki bataklıkların kurutulması, Hicaz demir yollarının yapılması, eğitim için yeni okulların açılması, güvenliğin sağlanması için ipek yolu üzerindeki karakolların kuurlması, Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin drenaj çalışmaları ve derelerin ulaşım amaçlı kullanımı, yörüklerin yerleşik hayata gerçirilmesi, İstanbul-Adana telgraf hattının kurulması, (kaliteli) pamuk ekimi ile tarım ve madenciliğin başlaması, Ermeniler içinde isyana meyilli olanların caydırılması v.b faydalı şeyler hep bu dönemde icra edilmişlerdir.

 

Hiç şüphesiz Derviş paşanın Balkanlarda edindiği devlet ve uygarlık tecrübelerinin de etkisi vardır. Fakat bu ıslah hareketlerinin faydaları yanında maalesef zararları da sonradan anlaşılmıştır/görülmüştür. Fransızlara ve Ermenilere sağlanan imtiyazlar bölgede isyan için istismar edilmiş ve Çukurova da Fransız kontrolünde bir Ermeni devleti kurulmak istenmiştir. Gerçi reformların Ermeni isyanı gecikmesinde rolü de not düşülmesi gereken bir gerçektir. Reformlar bölgede en az 50 yıl Ermenilerin isyan etmesini geciktirmiştir.

 

Derviş paşanın sağladığı kolaylıklar bölgede müslüman tüccarlarında iş girişiminde öncü olmuş, yeni köy ve kasabalar kurulmuş, ticaret canlanmıştır. Açılan okullarda verilen eğitimlerle yöre halkı cahillikten de kurtulmuştur.

 

 

Derviş paşa nasıl Osmanlı dönemi milli bir kahramansa, Yzb. Osman Tufan paşa da Adanalıların gönlünde Milli kahramanlardandır. Tufan paşanın bilinmeyen bir yönü, onun Balkan kökenli olmasıdır. 1886 Üsküp doğumlu paşa, Sivas kongresinde, Eylül 1919 da bizzat M.Kemal paşa tarafından, Çukurova`da ki Ermeni isyanlarını bastırmak için görevlendirilmiştir.

 

Manastır askeri idadiyi bitirdikten sonra, İstanbul Harp Akademisi`nden 1906 Üstgm. Rütbesi ile mezun olmuştur. Balkan savaşlarında gurup cephesi muhafızlığı, İran da Rauf Orbay paşa ile askeri görevlerde bulunur. İzmir`in kurtuluşu için 24 Mayıs 1919 da M. Kemal Paşanın Bandırma vapurundadır. Bandırmadan Manisa`ya ve sonrada İzmir`e geçerek Yunanlılarla savaşmıştır.

 

4-12 Eylül 1919 da Sivas kongresinde görev almıştır.O zamanlarda Sivas`ın müdavimlerinden bir ünlü Fransız komutan/ajanda Kuvvacıları izlemektedir. Sykes-Picot antlaşmasının mimarlarından albay George Picot; görevi Çukurova Fransız-Ermeni devleti yüksek komiserliğidir. Sivas kongresinde M. Kemalin niyetini öğrenir ve paşaya, "Çukurovayı Fransızların elinden almak için Ordunuzu üzerimize göndermeyiniz.Ricam budur!" diyerek, Çukurovanın kurtuluşunu engellemek istemiştir. Bu ricanın karşılığında aldığı cevap oldukça önemlidir; "..Türk komutanlar okadar kararlılar ki, hücum etmeyin diye emir versem benim emrimi bile dinlemezler", M.Kemal Atatürk, dahi komutan. Bugün sana ve fikirlerine ne kadar ihtiyacımız var...

 

Sivas kongresindeyiz, Paşa Bnb. Kemal beyi ve Yzb. Osman Tufan`ı çadırına çağırtır. Kemal bey (Çukurova) "Kilikya Milli Umum Kumandanı" ve Tufan beyde yardımcısıdır. 27 Mayıs 1920 de Sis (Kozan) `de Ermeni terörist Karabet Gökderiliyan liderliğinde isyana başlayan Ermeniler, Kuvayı milliye ordusunun Çukurova`ya gelmesiyle telaşa kapılırlar ve hem Adana`dan hemde kırsaldan kaçarak bölgeyi terek ederler. Osman Tufan bey 600 kuvvacı asker ile Kozana girer. Alb. Picot, ileriyi görmüş ve M. Kemal`den ricada bulunmuştur, bu boşuna bir istek değildir. Bugün Kuvvacıları hafife alanlar Picot`un anekdotuna dikkat etmelidirler.

 

Üsküp`lü Osman Tufan paşa Adana`da o kadar sevilir ki, 1920-30 yıllarında doğan erkek çocuklarının çoğuna Osman ve Tufan adı verilir. Tufanbeyli ilçesi ismini on`dan alır. Hala bir çok cadde ve mahallede o`nun adı yaşatılmaktadır. 1944 yılında İstanbul da vefat etmiştir. "Osman paşanın Kurtuluş Savaşı Hatıraları" adında yazdığı bir kitap vardır.

 

Örnekler çoğaltılabilir. Rumeli ve Balkanların sosyal ve entelektüel birikimine bugünde ihtiyacımız vardır. Fakat maalesef çok az sayıdaki muhacir evladı bunun farkındadır. Türkiye`mizin yaklaşık yarısı Balkanlardan gelenlerin yani "Evlad-ı Fatihan`ın" torunlarıdırlar. Bu gücün kim farkında? Hangi siyasi güç, hangi lider (!), hangi dernek ve federasyon...soruyorum; neredesiniz.Kısır çekişmeler, sencilik, bencillik, kırgınlık, kafa kopartmalar nereye kadar sürecek? Beyler eğer beceremiyorsanız o işgal ettiğiniz makamları lütfen terek edin, kapatın dükkanlarınızı ( dernek-federasyon diyeniyorum) yıkın heykellerinizi artık!... Camiamız sizlerden bıkmıştır.

 

Son olarak yine Çukurova`mız da iz bırakmış bir Rumeli evladını yazacağım; Abidin Paşa. Preveze`li Arnavut bir ailenin çocuğudur. 1843 de Preveze`de doğan Abidin paşa, Adana`da 4 yıl 9 ay (1880) valilik yapmıştır. Görevi esnasında Adana da iz bırakan projelere de imzan atmıştır. Sonradan Kız lisesi olan Askeri İdadi binasını ve saat kulesini yaptırmış, iş ve namaz vakitleri tespitinde, bu saat kulesi oldukça kolaylık sağlamıştır.

 

Seyhan nehri üzerinde "Kanal" yaparak Adana yı Akdenize bağlama projesini hazırlamış, Hollanda hükümetinden finans sağlamasına rağmen Padişah II. Abdulhamid izin vermemiştir. Böylece Mersinin kaderi değişmiş, liman kenti Adana yerine Mersin denizcilik de ve deniz ulaşım ve ticaretinde gelişmiştir. Bu proje Çukurova`nın stratejik önemini, Orta doğu havzasında oldukça arttırabilirdi.

 

Tarımda ilk makineleşme o`nun döneminde oldu. Mesnevi Şerifi Türkçemize Adana da görevde iken tercüme etmiş ve bastırmıştır(1887-1888) diğer eserleri ise; Saadet-i Dünya (1894-1895), Kaside-i Bürde Şerhi (1894-1895), Âlem-i İslâmiyet-i Müdafaa (1897-1898), Meâli-i İslâmiyye (1898-1899) dir.

 

1885 de Sivas`a tayin edilmiştir. Kaderin cilvesi olarak, torunu ünlü ressam Abidin Dino, 1941 de siyasi nedenlerden dolayı, dönemin hükümetince, Adana`ya sürgün edilmiştir. Adana da pamuk işçilerinin tarlada çalışırken resimlerini yapmış, ayrıca "Türk Sözü" gazetesini çıkarmıştır.Paşanın hem kendisinin hemde torunu Abidin Dino`nun aynı isimlerini taşıyan bulvarları da vardır. "Mutluluğun resmini çizebilirmisin Abidin?" o`nun Nazım Hikmetten meşhur bir anısına şahit olmuş sözdür. Buna cevabı, " Ne tual ne de renkler yeter!" olmuştur.